साना किसान र बक्राहाको ऋण र आँसु

भाग १५:

साना किसान र बक्राहाको ऋण र आँसु

तोमनाथ उप्रेती

बक्राहा खोलाको छालहरू जब किनारका खेतहरू चुम्दै जान्छन्, ती छालहरूमा साना किसानका ऋणका भारी र आँसुका छाया मिसिएका हुन्छन्। साना किसानका खेतहरूमा पसिना मिसिएको माटो, ऋणका कागजका दस्तखतहरू, र भोकले ऐंठन परेको पेटको आवाज पनि मिसिन्छ। खोला कहिले तिनको खेत सिँचाउँछ, कहिले खेत नै डुबाउँछ। सिँचाइले हरियाली ल्याउँछ, तर बाढीले त्यो हरियाली मेटाउँछ, र किसानको जीवन फेरि ऋण र आँसुमै डुब्छ।

साना किसानहरूको विडम्बना हो—उनीहरूले ऋण लिन्छन्, बीउ किन्छन्, बक्राहाको पानीले खेत भिजाउँछ, तर असिना र बाढीले त्यही फसल उठाउँछ। जब पानी घट्छ, खेतमा कालो माटोको गन्ध आउँछ, तर त्यो गन्धमा ऋणको तीतो स्वाद मिसिएको हुन्छ। किसानका हातमा भर्खर अंकुराएका बियाँका हरिया पातहरू होइन, साहुको उधारोको कागजका च्यातिएका पाना हुन्छन्।

बक्राहाको पानी खेतमा पस्दा बालीनालीसँगै किसानका सपनाहरू पनि डुब्छन्। एउटा कुर्नु बाँसका भाँटामा झुन्डिएको माटोको टुक्रा झैं उनीहरूको आशा पनि पानीमा झुन्डिन्छ, कहिले पानीसँग बगेर जान्छ, कहिले त्यो माटोको झिनो टुक्राजस्तै उफ्रन्छ। उनीहरूको आँखामा आँसु झर्छ, तर त्यो आँसु लुकाउन खोलातिर फर्केर हेर्छन्, किनकि बक्राहाले सिकाएको हुन्छ—डुबेर उठ्नु नै साहस हो।

ऋणको बोझले थिचिएका ती किसानका खुट्टाले बक्राहाको किनारको हिलोमा डुब्दा पनि, उनीहरूको हात बीउ छरिरहेका हुन्छन्। हरेक बिउ छर्दा उनीहरू ऋणको सम्झना गर्छन्, र भगवानसँग एउटा सानो, चुपचाप प्रार्थना गर्छन्—“यो साल पानी समयमै जाओस्, बाढी नआओस्।” तर बक्राहा खोलालाई ऋणको पीडा थाहा हुँदैन। खोला आफ्नै लयमा बग्छ, कहिले तिनलाई आशीर्वाद दिन्छ, कहिले परीक्षामा पार्छ।

जब ऋण तिर्न नसक्ने पीडाले रातमा सुत्न नदिन्छ, बक्राहाको गर्जन पनि उनीहरूको निद्रा चोर्न आउँछ। साहुको घरमा जानुपर्ने लाज, छोरा-छोरीको स्कूल फी तिर्नुपर्ने चिन्ता, घरको चुल्हो बलाउने दाउराको अभाव—यी सबै पीडाहरू बक्राहाको पानीसँगै बहिरहन्छन्। तर बिहान फेरि सूर्यको पहेँलो उज्यालो बक्राहाको पानीमा चम्किँदा, उनीहरू पुनः खेततिर लाग्छन्, किनकि आशा र संघर्षको सम्बन्ध बक्राहा खोलासँग गाँसिएको छ।

कहिले बक्राहाको बाढीले सबै बाली भत्काउँछ, उनीहरू नाङ्गो हातले खेतको हिलो कोचेर उभिन्छन्। बाढीले ल्याएको बालुवामा हराएका बीउका चिनो खोज्दै, उनीहरू आकाशतिर हेर्छन्, जहाँ कालो बादलको पछाडि पनि आशाको निलो छायाँ मुस्कुराइरहेको हुन्छ। तर त्यसै हिलोमा अर्को बर्षका लागि बीउ जमाउन सुरु गर्छन्। उनीहरूलाई थाहा छ—फेरि ऋण काढ्नै पर्छ, फेरि पसिना बगाउनै पर्छ। तर बक्राहाले सिकाएको हुन्छ—सधैँ बगिरहनु नै अस्तित्व हो, आशा हो।

साना किसान र बक्राहाको सम्बन्ध ऋण र आँसुबाट बनेको अदृश्य डोरी हो। त्यो डोरी कहिले टुट्छ, कहिले तन्किन्छ, तर कहिले चुँडिँदैन। किनकि साना किसानको जीवन नै संघर्ष र आँसुमाथि बाँच्ने कलाबाट बनेको हुन्छ। बक्राहाको बगाइमा उनीहरूको पसिना, आँसु र ऋणका कहर मिसिएर पनि, उनीहरू फेरि उठ्छन्, फेरि बिउ छर्छन्, फेरि नयाँ सपनाको खेत रोप्छन्।

हरेक भित्रिएको ऋणको रकमसँग उनीहरूले केवल बजारको बिल मात्र तिर्दैनन्, उनीहरूले आफ्नो सपना पनि साहुको खातामा राखिदिन्छन्। त्यो सपना कहिले छोराछोरीले पढेर अफिसको मेजमा बस्ने चाहना हुन्छ, कहिले आफ्नै माटोमा भरिएको गहुँ र धान हेरेर मुस्कुराउने रहर। तर बक्राहाको असहज गर्जनले त्यो सपना डगमगाउँछ, पानीका छालहरूले खेतका पर्खाल भत्काउँछ, र उनीहरूको मनको साहस पनि कहिलेकाहीँ हल्लिन्छ।

तर त्यही हल्लिएको साहसलाई खोला किनारको चिसो बतासले फेरि कठोर बनाउँछ। पसिनामा मिसिएको माटोको गन्ध, बिहानको किरिङ्किरिङ घण्टी बजाउँदै स्कुल जाने छोरीको हाँसो, आमा बाउका आँखा चम्काउने सानो सफलताका क्षण—यी सबैले तिनीहरूलाई फेरि उठ्न बाध्य बनाउँछ।

ऋणको भारी बोकेर पनि उनीहरूको काँध कहिल्यै झुर्दैन, बरु त्यो भारीमा बाँच्ने जिद्दी पलाउँछ। किनकि उनीहरूले बुझिसकेका छन्, बक्राहाको छालजस्तै जीवन पनि कहिले थाम्न नसकिने तर बगिरहने यात्राको नाम हो। खोला कहिले उनीहरूको जीवनमा आशीर्वाद बनिदिन्छ, कहिले पीडाको खोलो। तर हरेक बाढीपछि बचेको माटोमा हरियाली फिर्ता आउँछ, र त्यो हरियालीमै उनीहरूको आत्मा मुस्कुराउँछ।

बक्राहा खोलाको बहाव र किसानका आँसुहरूको मिलनमा एउटा मौन सङ्गीत बगिरहेको हुन्छ—त्यो सङ्गीतमा ऋणका पीडा, पसिनाका थोपाहरू, र आशाका उज्यालाहरू मिसिएका हुन्छन्। खोला बगिरहन्छ, ऋण बढिरहन्छ, आँसु झिरहन्छ, तर किसानहरूको आँट कहिल्यै सकिँदैन। उनीहरू फेरि उठ्छन्, फेरि छर्छन्, फेरि उब्जाउँछन्, फेरि सपना देख्छन्।

बक्राहा खोलाको किनारमा उभिएका साना किसानहरू जीवनका सच्चा योध्दा हुन्। उनीहरूको संघर्षको कथा हावा, पानी र माटोसँग मिसिन्छ, र सिङ्गो समाजको आत्मामा सुनिन्छ। बक्राहाको बगाइमा उनीहरूको साहस र संघर्षको महाकाव्य लेखिन्छ, जसले सधैं भन्छ—“डुबेर पनि उठ्ने साहस नै जीवनको सबैभन्दा ठूलो विजय हो।”