परमशक्ति अक्षरातीतसँग गाढा प्रेम र एकत्वको साधना

परमशक्ति अक्षरातीतसँग गाढा प्रेम र एकत्वको साधना

तोमनाथ उप्रेती

मानव जीवनको अन्तिम उद्देश्य आत्मा र परमात्माको गाढा एकत्वको अनुभूति गर्नु हो। यस मार्गमा परमशक्ति अक्षरातीतसँग प्रेम र समर्पणले मात्र हामीलाई आध्यात्मिक उचाइसम्म पुर्याउँछ। तत्त्वज्ञानले देखाउँछन् कि सच्चा आनन्द र अमरता बाह्य संसारमा नभई अन्तर्मुखी चेतना र आत्मशुद्धिमा निहित छ।

परमशक्ति अक्षरातीत, हाम्रो जीवनको अन्तिम लक्ष्य हो। यससँग प्रेम  भावनात्मक वा मानसिक स्तरमा सीमित हुँदैन। यो पूर्ण समर्पण, अहंकार त्याग र आत्मिक चेतनाको एकीकरण हो। जब व्यक्तिले आफ्नो स्वार्थ, लालच र ईर्ष्याबाट मुक्त हुन्छ, तब आत्मा र परमात्माको एकत्वको अनुभूति सम्भव हुन्छ।

दार्शनिक दृष्टिले प्रेम र एकत्वका दुई आयाम छन्। पहिलो आयाम व्यक्तिगत–आत्मिक हो। हामीले आफ्नै मन, बुद्धि र चेतनालाई शुद्ध बनाएर परमशक्तिसँग प्रेम स्थापित गर्नुपर्छ। यसका लागि ध्यान, समाधि र मारिफत ज्ञान अत्यन्त आवश्यक हुन्छ। ध्यानले मनको अशान्ति हटाउँछ, समाधिले चेतनालाई स्थिर बनाउँछ, र मारिफत ज्ञानले आत्मालाई परमात्मासँग समरस बनाउँछ। यस प्रक्रियामा अहंकारको वास र सांसारिक मोह पूर्ण रूपमा घट्छ।

दोस्रो आयाम सामाजिक–सहज सम्बन्धको हो। जब व्यक्ति परमशक्तिसँग प्रेम र एकत्वको अनुभव गर्छ, तब उसको व्यवहारमा सहिष्णुता, करुणा, संयम र न्यायको प्रकटीकरण हुन्छ। प्रेम  आत्मसंतुष्टिका लागि नभई सम्पूर्ण सृष्टिसँग समरस भएर बाँच्ने अभ्यास बनिन्छ। यस्ता व्यक्तिहरूले अन्य जीव, प्रकृति र समाजसँग सामञ्जस्यपूर्ण सम्बन्ध निर्माण गर्छन्। यही सत्कर्म र सेवा–भावनामा आधारित जीवनशैली हो, जसले समाजमा शान्ति र सद्भाव फैलाउँछ।

मार्गको अर्को महत्वपूर्ण पक्ष अहंकारको त्याग हो। अहंकारले प्रेम र एकत्वको अनुभवलाई ढाक्छ। जब व्यक्ति आफ्नो सीमित अस्तित्वलाई महानतम सत्यसंग जोड्न खोज्छ, तब मात्र वास्तविक एकत्व सम्भव हुन्छ। यसर्थ, अहंकार त्याग र आत्म–नियन्त्रण परमशक्ति अक्षरातीतसँग गाढा सम्बन्ध बनाउन अनिवार्य छन्।

तारतमवोधको परिप्रेक्ष्यमा, प्रेम, भक्ति र ज्ञान त्रयीले आत्मालाई उजागर गर्छ। प्रेमले हृदयलाई नर्म र समर्पित बनाउँछ। भक्ति ध्यान र भलाइको मार्ग बनाउँछ। ज्ञानले आत्मा र ब्रह्मबीचको अन्तरदृष्टि प्रदान गर्छ। यी तीनको समन्वयले मात्र अक्षरातीतसँग एकत्वको साक्षात्कार सम्भव हुन्छ।

जीवनको दैनिक अभ्यासमा यस मार्गलाई उतार्नु अत्यन्त चुनौतीपूर्ण छ। संसारका मोह, लोभ र आकांक्षाले ध्यान विचलित गर्न सक्छ। तर, जो व्यक्ति निरन्तर साधना र आत्मावलोकनमा जुट्छ, उसले स्थिरता, शान्ति र गहिरो आनन्द अनुभव गर्छ। यही स्थायी आनन्द बाह्य सुख–सुविधामा नभई आत्मिक चेतनाको विस्तारमा निहित छ।

यस मार्गले मृत्यु र अस्थायी जीवनको भयलाई पनि समाप्त गर्छ। आत्माले परमशक्ति अक्षरातीतसँग एकत्व प्राप्त गरेपछि जीवन र मृत्यु  परिवर्तनको माध्यम बनिन्छ। प्रेम र एकत्वको अनुभूति मृत्युको सीमालाई पार गर्छ। यसले व्यक्तिलाई अमरता, शाश्वत शान्ति र अनन्त आनन्दको अनुभव दिन्छ।

परमशक्ति अक्षरातीतसँग गाढा प्रेम र एकत्वको साधना  भावनात्मक अभ्यास होइन। यो आध्यात्मिक शुद्धि, नैतिक अनुशासन, ध्यान–समाधि अभ्यास, अहंकार त्याग र सत्कर्ममा आधारित जीवनशैली हो। यसले आत्मा र परमात्माको अन्तरदृष्टि, समाजमा करुणा र सहिष्णुता, र व्यक्तिगत जीवनमा स्थायी आनन्दको मार्ग प्रशस्त गर्छ।

प्रेम र एकत्वको साधना जीवनलाई अमरता र शाश्वत शान्तिले परिपूर्ण बनाउँछ। यस मार्गमा निरन्तर अभ्यास, भक्ति, ज्ञान र कर्मले आत्मा र परमशक्ति अक्षरातीतलाई नजिक ल्याउँछ। यही साधना मानव जीवनको वास्तविक सार, गहिरो आनन्द र आध्यात्मिक मुक्ति प्रदान गर्ने अन्तिम साधन हो।

तारतमवोधको मार्ग आत्मा–परमात्मा एकत्वको बाटो हो। अहंकार त्यागेर संसारका मोहबाट मुक्त हुनु आवश्यक छ। मन एकाग्र बनाउँदा प्रेम, भक्ति र ज्ञानले परमधामको दर्शन सम्भव हुन्छ। ध्यान, समाधि र मारिफत ज्ञानले चेतनालाई शुद्ध बनाउँछ। यसले आत्मालाई आध्यात्मिक उचाइमा पुर्याउँछ। सच्चा आनन्द र अमरता यही मार्गबाट प्राप्त हुन्छ।

तारतम सागर श्री कृष्ण प्रणामी धर्मको प्रमुख ग्रन्थ हो। महामति प्राणनाथजीका उपदेशहरू विक्रम संवत १७१५ मा लेखिएका हुन्। यसलाई विभिन्न नामले चिनिन्छ — कुलजम स्वरूप, तारतम वाणी, श्री मुखवाणी र श्री स्वरूप साहेब। १४ ग्रंथ, ५२७ प्रकरण र १८,७५८ चौपाइहरूले यस मार्गको सम्पूर्ण दर्शन प्रस्तुत गर्छ।

श्री मुखवाणी परमधामको अलौकिक ब्रह्मज्ञान हो। अक्षरातीत युगल स्वरूप श्री राजजी र श्री श्यामाजीबाट अवतरित भएको यो ज्ञान मानव बुद्धिको पहुँचभन्दा पर छ। यसमा मानवीय विचार प्रवेश छैन। यसले भक्तको मनमा शान्ति, प्रेम र निष्ठा वृद्धि गर्छ। अन्ततः भक्तलाई ब्रह्मज्ञान र अखण्ड योगमाया अनुभव गराउँछ।

श्री प्राणनाथजीको वाङ्मय १४ अंगमा विभाजित छ। प्रत्येक अंगले मानव जीवन र ब्रह्मीय सत्यबीचको गहिरो सम्बन्ध दर्शाउँछ। रास चरण ग्रन्थ प्रेमको आधार हो। घुटना बिना हिँड्न नसकिने जस्तै विरह र प्रेम बिना साधना पूर्ण हुँदैन। कलस ग्रन्थ ज्ञानको दृढता हो। कमर (सनंध) ग्रन्थले धार्मिक प्रमाण र अनुशासन देखाउँछ। हात (किरंतन) ग्रन्थ सबै कर्म र ज्ञानको साधक हो।

नाभि (खुलासा ग्रन्थ) सबै धर्म र पन्थहरूको एकता देखाउँछ। उदर (खिलवत) ग्रन्थ प्रेम र ब्रह्मज्ञानको केन्द्र हो। हृदय–सागर ग्रन्थले परमधामका विविध पक्षहरूको दर्शन गराउँछ। मुख–सिन्धी ग्रन्थ सौन्दर्य, प्रेम र रसको प्रतीक हुन्। श्रवण–नयन मारफत सागर ग्रन्थ ज्ञान सुन्न र देख्न सक्ने साधकको मार्गदर्शन गर्छ।

यी चौदह अंगहरू मिलेर अक्षरातीत धाम धनी श्री प्राणनाथजीको सम्पूर्ण वाङ्मय स्वरूपको प्रकट गर्दछ। प्रेम सखी र इन्द्रावती सखीको जीवन यस ज्ञान र कृपाबाट सम्पन्न भएको छ।

यो मार्ग साधकलाई आध्यात्मिक उचाइमा मात्र पुर्याउँदैन। यसले जीवनलाई सत्य, प्रेम, करुणा, संयम र निष्ठामा आधारित बनाउँछ। प्रत्येक कर्म र विचारमा प्रेम र सेवा समाहित हुन्छ। यही साधना नै मानवलाई मुक्ति र अमरता तर्फ डोर्याउँछ।

संक्षेपमा, अक्षरातीतसँग गाढा प्रेम र एकत्वको साधना मन, बुद्धि र चेतनाको पूर्ण शुद्धि, अहंकारको त्याग, भक्ति र ज्ञानको मिश्रणमा आधारित छ। यसले आत्मालाई शाश्वत शान्ति, अमरता र परम आनन्दको अनुभव दिन्छ। यही मार्ग मानव जीवनको सर्वोच्च लक्ष्य हो।

                     (उपसचिव, नेपाल सरकार)