मोरङको विस्तारमा आत्मा, माटो र आकाशको अनन्त संवाद तोमनाथ उप्रेती

मोरङको विस्तारमा आत्मा, माटो र आकाशको अनन्त संवाद

तोमनाथ उप्रेती

मोरङको माटोमा पाइला राख्नु भनेको इतिहासका हड्डीहरूमा हात राख्नु जस्तै हो, जहाँ माव्रुङको मौनता अझै सुनिन्छ । किरातका हाङहरूको हाँसो हावामा हराएको छैन र विराट राजाको विराटता बादलको गर्जनमा गुञ्जिरहेको छ। यी खेतका कान्लाहरूले कहिल्यै बिर्सेका छैनन् ती गोडाहरू, जसले माटोलाई प्रेम गरेर सुन बनाउन सिकाएका थिए। मोरङ, जसको नाम माव्रुङबाट अपभ्रंश हुँदै बनेको, शब्दको अपभ्रंश भए पनि आत्माको शुद्धता कहिल्यै अपभ्रंश भएको छैन। हिउँदे सिरेटो र बर्खे बतासले सँगै मलमल गरेका यी बगरहरूमा पसिनाको पराग सधैं फैलिएको हुन्छ। विराट राजाले अघिपछि सरेर हेरेको हरित भूमि आज विराटनगरका सडकहरूमा पसिना बनेर बग्छ, अनि उद्योगका सायरनहरूमा संघर्षका स्वर बनेर बज्छ। इतिहासका पसिनाका थोपाहरू यहाँका खेतका माटोमा पग्लिएर बीउ बनेर उमारिएका छन्, र प्रत्येक बीउ एउटा नयाँ कथा बोकेर उम्रिन्छ – कहिले खुशीको हरियाली, कहिले दु:खको खरानी।

मोरङको हावा बोल्छ, फुसफुसाउँछ—“सुन, हरेक बीउमा एउटा ब्रह्माण्ड लुकेको छ।” तिनै बीउमा कहिले बगरका बालुवामा भिजेको बास्ना हुन्छ, कहिले कोशीको गर्जनसँगै गुञ्जिने श्रमको स्रुती हुन्छ। ती खेतका आलीहरूमा पुराना पाइलाहरूको गन्ध बस्छ—कहिले हाङहरूको पदचाप, कहिले परिश्रमी किसानहरूको चरणचाप। मोरङको माटोले श्रमको साधनालाई आराधनामा रूपान्तरण गरेको छ, जहाँ पसिना नै मन्त्र बनेको छ, र बिउ रोप्नु आफैंमा प्रार्थना बनेको छ।

जाडोको कुहिरोमा लुकेर कहिले राजा माव्रुङको आत्मा गाउँमा घुम्छ, चोकका चिया पसलमा गफिएका वृद्धहरूका कथा सुन्छ, अनि सम्झन्छ—“यस माटोको आत्मा कहिले मर्नु हुन्न।” इतिहासका पानाहरूले यहाँका धानका बाला र मकैका घोगामा आफैंलाई भिजाउँछन्। विरासतको गन्धले हरेक गोधूलिमा सुनौलो धुलो उडाउँछ, र ती धुला कणहरूले भविष्यको बीउ छरिरहेछन्। हरेक बगरले आफूमा इतिहासका गीतहरू जोगाएर राखेका छन्, हरेक नदीले पुराना कथा बगाइरहेछन्, र हरेक हावा चल्दा तिनको स्वर सुन्न सकिन्छ, यदि आत्मा शान्त छ भने।

मोरङले सिकाउँछ— “विकासको गति भन्दा महत्वपूर्ण छ, विकासको गन्तव्य।” यहाँको माटोले बाँच्न सिकाउँछ,  सास फेर्नका लागि हैन, अर्थपूर्ण जीवन बाँच्नका लागि। बिराटनगरका सडकहरू केवल यात्राका बाटाहरू हैनन्, ती आत्मसाक्षात्कारका पन्थहरू हुन्, जहाँ प्रत्येक पाइला कर्मको पदचिन्ह राख्दै अघि बढ्छ। ती पाइला कहिले बिराटनगर जूट मिलका श्रमिकका स्वर बन्न पुग्छन्, कहिले लोकतन्त्रका लागि जेल जाने साहस बन्न पुग्छन्। हरेक उद्योगका भट्टिहरूमा केवल इस्पात मात्र गल्दैन, त्यहाँ सपनाहरू पनि गल्छन्, र ती सपनाहरूले बलियो हिम्मतको मूर्ति खडा गर्छन्।

जब कोशीको बाढी आउँछ, मोरङका खेतहरूलाई पखालेर लैजान खोज्छ, तर बाढीले यहाँको आत्मा कहिले बगाउन सक्दैन। किनकि मोरङको आत्मा नदी भन्दा पनि गहिरो छ, माटो भन्दा पनि विशाल छ। यहाँका कृषकहरूका आँखामा सपनाहरू कहिले टुट्दैनन्, बरु आँसु सिँचाइको पानी बनेर खेतमा झर्छ। ती आँसुहरूमा पनि आशाको अन्न अंकुराउँछ, र फेरि सायद हाँस्दै भन्छन्— “यो धर्ती हाम्रो हो, र हामी यसका सन्तान हौं।”

मोरङका खेतहरू ध्यानस्थ योगीहरूका पवित्र आसन हुन्, जहाँ कर्मलाई साधनामा रूपान्तरण गरिएको छ। किसानको हाँसो र पसिनामा साक्षात् अध्यात्म बस्छ, र गोधूलिको सूर्यास्तमा भित्रिने शीतल हावामा श्रमको सुगन्ध भरिन्छ। बेलुकाको समय, जब चराहरू घर फर्कन्छन्, खेतहरूमा सन्नाटा बस्छ, त्यो सन्नाटा वास्तवमा आत्माको संवाद हो, जहाँ भित्रको सत्यसँग भेट हुने गर्छ।

विराटनगरको धुलो उडाउँदा कहिले पिच्राका पुराना बोटहरू आफ्नो निस्तब्ध गीत गाउँछन्, कहिले रंगेलीका घामले चम्किएका सडकहरू स्मरण हुन्छन्, अनि कहिले उर्लाबारीका घना झाडीहरूमा कोही साधक ध्यानमग्न भएर बसेझैं अनन्त शान्ति छाउँछ। मोरङको यो भूभाग, जहाँ प्रकृति र मानवको साँस अटेर गर्छ, जहाँ हरियाली र जीवनका विभिन्न रंगहरू मिसिन्छन्, त्यसले हामीलाई एउटा  सन्देश दिन्छ — “विस्तार नै बाँच्ने रहस्य हो।” विस्तार भनेको केवल भौतिक सीमाको मापन मात्र होइन, यो आत्माको प्रसार, प्रेमको वृद्धि, र सम्बन्धको अमरता हो। विस्तारमा आत्मासँगको संवाद, माटोसँगको प्रेम र आकाशसँगको सम्बन्ध छ — तीनैको सामंजस्यले मोरङको जीवनी बनेको छ।

बुढिगंगा, सुन्दरहरैँचा, केरावारी, लेटाङ, चिस्साङ, बक्राहा, सुनबरषी, धनपालथान, ग्रामथान र पथरी—यी सबै मोरङका भिन्न-भिन्न अनुहार हुन्, जसले एकअर्कामा आफ्ना स्वप्न, संघर्ष र सांस्कृतिक पहिचान बुनिरहेका छन्। बुढिगंगा, जहाँ निर्मल पानीको स्वर झरनाजस्तै खनकन्छ, त्यो प्राकृतिक स्रोत हो जुन मोरङको हरियाली र जनजीवनलाई पोषण दिन्छ। यहाँको पानीले मात्र खेतहरू सिँचाइ गर्दैन, यो जलले मानव मनमा शान्ति र आशाको बीउ रोप्दछ। बुढिगंगा किनारमा बसेर मानिसले आफैंसँग गम्भीर संवाद गर्छ—जीवनका चुनौतीहरू र उत्साहहरूको वार्तालाप।

सुन्दरहरैँचा  एउटा यस्तो हरियो ओसारो हो, जहाँ खेतिहरूको पसिनाले माटोलाई सुनौलो बनाउँछ। यहाँका कृषकहरू प्राचीन परम्परासँग जोडिएका छन्, जो माटो र प्रकृतिप्रतिको सम्मानमा अभिमानी छन्। खेतका हल्का हावा अनि घाँसको लहरहरूले जनजीवनको सरलता र प्रेमलाई व्यक्त गर्छ। सुन्दरहरैँचाको माटोले सिकाउँछ—“अति मेहनतले मात्र समृद्धि होइन, माया र समर्पणले पनि जीवन फलदायी हुन्छ।” यहाँको प्रत्येक धूपछाँयामा सद्भाव र सहकार्यको सुगन्ध मिसिएको छ।

केरावारी गाउँपालिका जंगल र खोलासँग जोडिएको छ, जहाँ प्रकृतिको शान्ति र जीवनको संघर्ष एकअर्कामा मिसिएका छन्। केरावारीका बासिन्दाहरूले सिकेका छन्—सहजता र कठोरता दुई ओटै प्रकृतिका अंश हुन्। यहाँका हरियाली जंगलहरू जस्तै मानिसको मन पनि रहस्यमय र गहिरो हुन्छ। केरावारीले देखाउँछ कि जीवनमा प्रगति र संरक्षण सँगसँगै हुनुपर्छ, मानव विकास प्रकृतिको साथ सुमधुर तालमेलले सम्भव हुन्छ।

चिस्साङ र बक्राहाले मोरङको सांस्कृतिक विविधता र सामूहिक चेतनाको प्रतिनिधित्व गर्दछन्। लेटाङमा गाउँलेहरू आफ्नो भेषभूषा र लोकसंस्कृतिमा गर्व गर्छन्, त्यो गर्व मात्र होइन, एक पहिचान हो जुन उनीहरूलाई आपसी सम्बन्ध र एकतालाई बलियो बनाउन प्रेरित गर्दछ। चिस्साङ र बक्राहाका मान्छेहरू दैनिक जीवनका सामान्य चुनौतीहरू पार गर्दै पनि आफूभित्रको आत्मशक्ति र सौन्दर्य पहिचान गर्छन्। उनीहरूको जीवन भनेको संघर्ष र समर्पणको कथा हो—जसले मोरङको इतिहासलाई वर्तमानमा जोड्ने धागो हो।

सुनबरषी र धनपालथान क्षेत्रहरू मोरङको कृषि जीवनशैलीको मुटु हुन्। यहाँका धानका खेतहरू, तरकारी बगानहरू र फलफूलका बोटहरूले मात्र उत्पादन गर्दैनन्, जीवनका मूल्यहरू पनि उत्पादन गर्छन्। सुनबरषीका बासिन्दा हरेक बिहान उठेर प्रकृतिसँग संवाद गर्छन्—माटोको गन्ध, पानीको सस्सु र धूपको उज्यालोले उनीहरूलाई काममा लगेर जीवनका आदर्शहरू सिकाउँछन्। धनपालथानमा खेतिहरूले आफ्नो कर्म र धैर्यताका साथ भविष्यका लागि बीउ रोप्छन्—तिनीहरूको जीवन दर्शनमा स्थिरता र परिवर्तन दुवै समाहित छन्।

ग्रामथान र पथरी मोरङका ती गाउँहरू हुन् जहाँ आधुनिकता र परम्पराले सह-अस्तित्व बनाएका छन्। ग्रामथानमा अझै पनि पुराना सांस्कृतिक रीतिथिति जीवित छन्, तर त्यही गाउँलेहरूले नयाँ शिक्षा र प्रविधिलाई पनि अंगाल्दै छन्। पथरीको बजारले मोरङको आर्थिक प्रगतिको संकेत गर्दछ, जहाँ परम्परा र आधुनिकताको मिलनले नयाँ सम्भावनाहरू सिर्जना गरेको छ। यी दुई ठाउँहरू मोरङको सामाजिक र आर्थिक विकासको दर्पण हुन्, जसले भूतकाल र भविष्यबीचको पुल बनाएर समृद्धिको बाटो देखाउँछन्।

रातुवामाई, मोरङको एक सुन्दर गाउँ हो, जहाँ प्रकृतिको शान्ति र सांस्कृतिक सम्पदाको गहिरो मेल छ। यहाँका खेतिहरूले माटो र पानीलाई सम्हाल्दै जीवन बिताउँछन्। रातुवामाईको हरियालीमा किसानको पसिना र परम्पराको आत्मा मिसिएको छ। यो गाउँले आफनो सांस्कृतिक पहिचानलाई सम्हाल्दै आधुनिकताको साथसाथै प्रकृतिप्रतिको सम्मान पनि गर्दैछ। यहाँको वातावरण शान्त र मनमोहक छ, जहाँ हरेक बिहान सूर्योदयसँगै नयाँ आशा जाग्छ। रातुवामाईले मोरङको ग्रामीण जीवन र प्राकृतिक सौन्दर्यको सुन्दर उदाहरण प्रस्तुत गर्दछ।

यहाँका बच्चाहरू खेतमा खेल्दा पनि उनीहरूको पाइलाहरूमा पूर्वजहरूको आशिष बस्छ, र उनीहरूका सपनाहरूमा भविष्यका सपनाहरू घुल्छन्। खेतहरू, बगरहरू, सडकहरू, नदीहरू र आकाश—यी सबैले मोरङलाई एउटा जीवित पुस्तक बनाएका छन्।

मोरङको आकाश, माटो र पानी—यी सबैले मानव जीवनका गहिरा कुरा बताउँछन्। मोरङको आकाशले विस्तारको महत्व सिकाउँछ, माटोले प्रेम र कर्मको पाठ दिन्छ, र पानीले जीवन र शुद्धताको सन्देश बोकेको छ। यी तीनै तत्वहरूको सामंजस्यले मोरङको अस्तित्वलाई आकार दिएको छ। जस्तै आकाशमा ताराहरू अनगिन्ती छन्, तिनीहरूको चमकले पृथ्वीको उज्यालो बनाउँछ, त्यसै गरी मोरङका विभिन्न समुदायहरू आफ्नो मौलिकता र एकताबाट समाजलाई उज्यालो बनाइरहेका छन्।

मोरङको भूभागको प्रत्येक कुनाले आफ्नै कथाहरू बुनिरहेको छ—कहिले इतिहासका पानाहरू खोल्दै, कहिले भविष्यका सपनाहरू बुन्दै। यो कथा केवल भौगोलिक रूपमा सीमित छैन, यो चेतनाको, आत्माको र जीवनको कथा हो। मोरङको विविध गाउँ, नदी, जंगल र बजारहरूले सिकाउँछन्—“जीवन निरन्तर विस्तार हो, संघर्ष र प्रेमको साझा यात्रा हो, जहाँ केवल स्थिरता होइन, परिवर्तन पनि आवश्यक छ।” मोरङको माटोमा बसेर हामीले बुझ्नुपर्छ—जीवनको साँच्चिकै अर्थ विस्तारमा छ, र त्यस विस्तारमा आत्मा, माटो र आकाशको अनन्त संवाद छ।