सकारात्मक दृष्टिकोण र आत्मसाक्षात्कार

तोमनाथ उप्रेती

 उपसचिव, नेपाल सरकार

जीवनमा सोच र दृष्टिकोणले व्यक्तिको व्यवहार, निर्णय र अन्ततः जीवनको मार्ग निर्धारण गर्छ। सकारात्मक दृष्टिकोणले मात्र मानिसलाई चुनौतीपूर्ण परिस्थितिमा पनि स्थिर र सन्तुलित बनाउँछ। भगवद्गीतामा अर्जुनलाई आफ्नो कर्तव्य पालन गर्न प्रेरित गर्दा यही शिक्षा दिइन्छ कि व्यक्ति आफ्नो सोचलाई नियन्त्रण गरेर कर्ममा निरन्तरता राख्नुपर्छ, फलको आसक्तिबिना। सकारात्मक दृष्टिकोणले नकारात्मक परिस्थितिलाई पनि अवसरका रूपमा हेर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

आत्मसाक्षात्कार भनेको आफ्नो वास्तविक स्वरूप, गुण, दोष र लक्ष्यबारे गहिरो बुझाइ हो। गीता अनुसार, मानिसले आफ्नो अन्तर्मनमा झाँक्न र आत्मालाई चिन्ने अभ्यास गर्दा मानसिक शान्ति र स्थिरता प्राप्त गर्न सक्छ। जब व्यक्तिले सकारात्मक दृष्टिकोण अपनाउँछ, तब उसले आत्मसाक्षात्कारको मार्गमा सहजता महसुस गर्छ। नकारात्मक भावनाहरू जस्तै रिस, डर र घृणाले मनलाई अशान्त बनाउँछ, तर सकारात्मक सोचले मनलाई शुद्ध र स्थिर राख्छ, जसले आत्मसाक्षात्कारलाई सम्भव बनाउँछ।

सकारात्मक दृष्टिकोण र आत्मसाक्षात्कारको सम्बन्ध गहिरो छ। सोच सकारात्मक भएमा व्यक्ति आफ्नो कर्ममा सजग हुन्छ, सम्बन्धहरू सुदृढ बनाउँछ, र समाजमा सहयोग र सहिष्णुता प्रवर्धन गर्छ। आत्मसाक्षात्कारले व्यक्तिलाई आफ्नो स्वार्थभन्दा माथि उठेर सामाजिक र नैतिक जिम्मेवारीको अनुभूति गराउँछ। यसरी सोच र आत्मबोधले व्यक्तिलाई मानसिक स्वतन्त्रता, स्थिरता र जीवनको साँचो उद्देश्यसम्म पुग्न मार्गदर्शन गर्छ।

जीवनमा सकारात्मक दृष्टिकोण अपनाएर आत्मसाक्षात्कारको अभ्यास गर्दा मात्र मानिसले स्थायी शान्ति, सन्तुष्टि र दार्शनिक परिपक्वता प्राप्त गर्न सक्छ। गीता यो कुरा स्पष्ट रूपमा देखाउँछ कि सोचको शक्ति र आत्मसाक्षात्कार जीवनको वास्तविक सफलता र सुखको मूल आधार हुन्।

जीवनमा सोच र दृष्टिकोणले व्यक्तिको व्यवहार, निर्णय र अन्ततः जीवनको मार्ग निर्धारण गर्छ। सकारात्मक दृष्टिकोणले मात्र मानिसलाई चुनौतीपूर्ण परिस्थितिमा स्थिर र सन्तुलित बनाउँछ। भगवद्गीतामा अर्जुनलाई आफ्नो कर्तव्य पालन गर्न प्रेरित गर्दा यही शिक्षा दिइन्छ कि व्यक्ति आफ्नो सोचलाई नियन्त्रण गरेर कर्ममा निरन्तरता राख्नुपर्छ, फलको आसक्तिबिना। यसरी सोच सकारात्मक राख्नु र परिस्थितिलाई अवसरका रूपमा हेर्नु आत्मसाक्षात्कारतर्फको पहिलो कदम हो।

आत्मसाक्षात्कार भनेको आफ्नो वास्तविक स्वरूप, गुण, दोष र जीवनको उद्देश्यबारे गहिरो बुझाइ हो। जब व्यक्तिले सकारात्मक दृष्टिकोण अपनाउँछ, तब उसले आफ्नो मनलाई शुद्ध राखेर नकारात्मक भावनाहरू—जस्तै रिस, डर र घृणा—बाट मुक्त हुन्छ। यसले मात्र अन्तर्मनमा शान्ति स्थापना हुन्छ र आत्मबोध सम्भव हुन्छ। सकारात्मक सोच र आत्मसाक्षात्कार आपसमा घनिष्ठ सम्बन्धित छन्—सकारात्मक दृष्टिकोणले व्यक्तिलाई आफ्ना कर्म र विचारमा सजग बनाउँछ, जसले आत्मबोधको मार्ग स्पष्ट पार्छ।

सकारात्मक दृष्टिकोणले व्यक्ति आफ्नो स्वार्थभन्दा माथि उठेर समाज र परिवारप्रति जिम्मेवारी बुझ्न सक्छ। आत्मसाक्षात्कारले यस प्रक्रियामा गहिरो समझ र स्थिरता प्रदान गर्छ। यसरी सोच र आत्मबोधको संयोजनले मात्र व्यक्ति मानसिक स्वतन्त्रता, स्थिरता र जीवनको साँचो उद्देश्यसम्म पुग्न सक्षम हुन्छ।

गीता अनुसार जीवनमा सकारात्मक दृष्टिकोण अपनाएर आत्मसाक्षात्कारको अभ्यास गर्दा मानिसले स्थायी शान्ति, सन्तुष्टि र दार्शनिक परिपक्वता प्राप्त गर्न सक्छ। सकारात्मक सोचले आत्मसाक्षात्कारको प्रक्रिया सहज बनाउँछ, र आत्मसाक्षात्कारले सोचलाई अधिक स्पष्ट, दायित्वपूर्ण र जीवनपरक बनाउँछ। यसरी, यी दुई बीचको सम्बन्ध जीवनको वास्तविक सफलता र सुखको मूल आधार हो।

(उप्रेती कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालय मोरङका प्रमुख कोष नियन्त्रक हुन् । )